Tesis Organizasyonu; Rantabilite, Fizibilite, Verimlilik ve Prodüktivite . Yazıların Tamamı İnönü Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Plant Organization dersinin ders notlarıdır. Bu dersi alan kişilerin bu derst notuna kolay ulaşabilmesi ve Türkiye’de vergi sistemi hakkında bilgi edinmek isteyenler için www.cihancalli.com.tr adresinde paylaşılmıştır.
Tesis Organizasyonu & İşletme
İşletme nedir? İnsan ihtiyaçlarını karşılamak üzere bilgi, insan, teknoloji, finansal kaynak ve benzeri güncel üretim faktörlerini en etkin ve verimli bir şekilde kullanarak, öncelikle uzun dönemde kâr, süreklilik ve sosyal sorumluluk amaçlarını yerine getirmek üzere ekonomik mal ve hizmet üretmek için kurulmuş iktisadi birimler ve bu birimleri inceleyen bilim dalıdır.
İşletme’nin Amaçları
İşletmenin Genel Amaçları:
a) Uzun dönemde kar sağlamak,
b) Topluma hizmet etmek,
c) İşletmenin yaşamını sürekli kılmak.
İşletmenin Özel Amaçları:
a) Sürekli olarak tüketicilere daha iyi ve kaliteli mal veya hizmet sunmak,
b) İşletmede çalışan personele iyi ücret ödemek,
c) Topluma veya devlete hizmet etmek,
d) İşletmede çalışmayı (istihdamı) sürekli kılmaktır.
Tesis Organizasyonu & Yatırım
Yatırım Nedir? Bir birikimi, belli bir süre boyunca, enflasyon oranı, vade uzunluğu ve gelecekteki nakit akışlarının belirsizliği faktörlerini bertaraf edebilecek bir gelir sağlayabilmek için bugünden ayırmaktır.
Mühendislik açısından yatırım ise gelecekte üretim yapacak bir ünitenin kurulmasıdır.
Yatırımın Çeşitleri
Yatırım; Makro Yatırım ve Mikro Yatırım olarak ikiye ayrılır.
Makro Yatırım:Devlet tarafından bir ülkenin kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesidir.
Mikro Yatırım:Gerçek veya tüzel kişilerin maddi imkanlarını ekonomik açıdan en faydalı şekilde değerlendirmesidir.
Tesis Organizasyonu & Optimizasyon
Optimizasyon Nedir?
Optimum kelimesi Latince bir kelime olup “nihai ideal“ manasına gelmektedir.
Optimizasyon ise, bir problemin en iyi çözümünü veya tasarımını bulma işlemi olarak tanımlanabilir.
Her zaman için hedeflenen sonuç, optimizasyon teknikleri kullanılarak ulaşılan sonuçtur. Optimizasyon teknikleri, yapılmış veya yapılmakta olan işin en iyi çözümünü ortaya koymak için kullanılır.
Bu teknikler kullanılarak ortaya konulmuş olan çözüm, “Optimum Çözüm” olarak adlandırılır. Hedef ; her zaman için bu optimum çözümü yakalayabilmektir.
Optimizasyon, anlamından da anlaşılacağı gibi, her alanda kullanılmaktadır. Yapılacak olan bir inşaattan tutun bir web sitesine kadar her alanda bu tekniklere ihtiyaç duyulur.
Masa Tasarım Problemi
Amaç: Aşağıdaki özelliklere sahip bir masa tasarlamak
- Rijit olmalı
- Hafif olmalı
- Maliyeti düşük olmalı
- Yeteri derecede dayanaklı olmalı vs…
Yukarıda verilen kriterler birbirleri ile çelişkilidir. Bu nedenle bu kriterler arasında bir orta yolu bulmalıyız.
Optimizasyonun Temel Tanımları
Optimize edilecek büyüklük (maksimum veya minimum) hedef fonksiyon olarak adlandırılır.
Optimum değeri bulmak için, aldıkları değerleri değiştirilen parametreler tasarım değişkenleri olarak adlandırılır.
Parametrelerin değer alması üzerine konulan sınırlamalara kısıtlayıcılar olarak adlandırılır.
Klasik Tasarım Yaklaşımı ile Optimizasyonun Karşılaştırılması
İşletmelerde Başarı Ölçüleri
İşletmelerde çalışanların, makinelerin vs. verimini artırmak için Başarının Ölçülmesi gerekmektedir.
İşletmelerde başarı, amaca yaklaşma derecesi ile ölçülür.
Başarı; Standart Başarı (Bs) ve Gerçekleştirilen Başarı (Bg) olarak ikiye ayrılabilir.
Başarı Oranı = (Bg) / (Bs) olarak hesaplanır.
Örneğin, bir işletmede “Aylık Başarı Oranı Hesabı” yapalım.
Bu işletmede aylık 10000 adet ürün üretmek standart başarı (Bs) olarak belirlenmiş olsun. Ancak bu işletmede aylık 8000 adet ürün üretilmişse;
Başarı Oranı = (Bg) / (Bs) = 8000/10000 = %80 olarak hesaplanır.
İşletmelerin amaçları ve hedefleri ölçülebilirlik bakımından ikiye ayrılabilir, Bunlar;
1) Kantitatif (Nicel veya Sayısal) : Üretim, Kar, Müşteri Sayısı, Satış Hacmi vs…
2) Kalitatif (Niteliksel): Şöhret, Güç, Organizasyonu Geliştirmek, Moral Yükseltmek, Yöneticileri Geliştirmek vs…
İşletmelerin başarısını ölçmek için aşağıdaki kavramlar ve ölçüler tanımlanmıştır.
- Fizibilite
- Rantabilite
- Verim
- Prodüktivite
Tesis Organizasyonu & Fizibilite
İngilizce kökenli bir kelime olan Fizibilite ‘nin Türkçe karşılığı“uygulanabilirlik, yapılabilirlik” tir. Fizibilite, herhangi bir girişimin işletme ve ekonomi yönlerinden durumunu tespit etme anlamında kullanılır. Bu bağlamda Fizibilite; yatırım kararlarının öncesinde yapılan durum değerlemesidir. Bu terim daha ziyade “Fizibilite Etüdü” olarak kullanılır.
Bir fizibilite çalışmasında esas itibariyle beş ana konuda bilgiler toplanıp bir değerlendirme yapılmaya çalışılır. Bu ana konular şunlardır.
- Piyasa İncelemesi
- Kuruluş Yeri İncelemesi
- Mali İnceleme
- Teknolojik İnceleme
- Hukuki İnceleme
1- Piyasa İncelemesi
Üretilmesi düşünülen mal veya hizmetin çeşidini, özelliklerini, muhtemel satış fiyatını, hangi pazarlarda veya pazar dilimlerinde ne kadar satılabileceğini, satış dönemlerini, sağlayacağı ihracat, istihdam, katma değer gibi iktisadi faydaların neler olacağı değerlendirilir. Bu maksatla ayrıntılı piyasa araştırmalarına girişilir.
2- Kuruluş Yeri İncelemesi
Bir işletmenin iktisadi ve sosyal bakımdan maliyetinin en az; buna karşılık sağlayacağı faydaların en fazla olması esastır. Bu maksatla, yatırım için en uygun yerin belirlenmesine ihtiyaç duyulur. Hammadde, enerji, işgücü, pazara yakınlık, tabii şartlar, ulaşım imkânları, gelişme potansiyeli ve daha birçok faktör dikkate alınarak en rasyonel kuruluş yeri belirlenmeye çalışılır.
3- Mali İnceleme
Fizibilite etüdünün bu bölümünde yatırımın toplam maliyeti, sabit ve değişir giderlerinin yapısı, işletme sermayesi ihtiyaçları, aylar ve yıllar itibariyle nakit akışları ve finansman programı, üretime geçtikten sonra nakit akışları, başa baş üretim miktarları ve yatırımın kara geçiş zamanı gibi hususlar değerlendirilir.
4- Teknolojik İnceleme
Üretimde kullanılacak teknik ve teknolojiler, alternatif üretim teknikleri ve her tekniğe göre ortaya çıkacak ham ve yardımcı madde ihtiyaçları, bunların gerektirdiği makine ve teçhizat, bunlara ait girdi-çıktı analizleri, yerleşme planı, inşaat ve montaj işlerinin nasıl yapılacağı, tedarik kaynakları, istihdam edilecek personelin miktar ve özellikleri gibi hususlar bu bölümde değerlendirilir.
5- Hukuki İnceleme
Yatırım projesinin hazırlanma safhasından kuruluş yerinin seçimi, yatırımın gerçekleştirilmesi, işletmenin faaliyete geçip malların pazarlanmasına kadar uyulması gereken kanun, tüzük ve yönetmelikler, yatırım üzerinde yapacağı muhtemel etkiler ve getireceği fırsatlar bakımından değerlendirilir.
Başlıca bu bölümlerden meydana gelen fizibilite etüdü ardından sonuç olumlu (yapılabilir) bulunursa, yatırım için bir ön proje hazırlanır. Daha sonra, kesin proje haline getirilecek uygulamaya geçilir.
Herhangi bir yatırımın sağlayacağı kazanca değer olup olmadığının saptanması için yapılan araştırma ve çalışmaları kapsayan fizibilite; aynı zamanda özel bir maliyet kontrol yöntemi olup, projede istenen fonksiyon, performans ve güvenilirliği, en düşük ömür boyu maliyetle sağlamak açısından proje veya işletme fonksiyonlarının sistematik ve yaratıcı analizlerini içerir.
Tesis Organizasyonu & Rantabilite
Rantabilite Nedir? Belli bir dönemde elde edilen karın, işletmede kullanılan sermayeye oranına Rantabilite denir. Rantabilite bir karlılık etüdüdür. Karlılık ise elde edilen karın yatırımların tümünün oranına denir.
Rantabilite = ( Kar / Sermaye ) x 100 formülü ile hesaplanır.
Rantabilite, işletmenin başarı ölçüsünü ifade eden etkinlik, ekonomiklik ve verimlilik gibi öğelerle yakından ilişkilidir. Rantabilite iki şekilde hesaplanabilir.
1- Kısmi Rantabilite: Karın yatırımlardan birine bölünerek hesaplanmasıdır.
2- Toplam Rantabilite: Karın toplam yatırıma bölünerek hesaplanmasıdır.
Hesaplanan Rantabilite, genellikle Alternatif Rantabilite ile karşılaştırılır. Alternatif Rantabilite, aynı yatırımın başka bir işe yatırılmasıyla elde edilecek Rantabilite değeridir.
Hesaplanan Rantabilite, Alternatif Rantabilite’den büyük ise bu yatırım, işletmenin başarılı olacağının bir kanıtıdır.
VERİM
Verim Nedir? Bir üretim ya da hizmet sisteminin ürettiği çıktı ile, bu çıktıyı oluşturmak için kullanılan girdi arasındaki ilişkidir. “Verimlilik, çeşitli mal ve hizmetlerin üretimindeki kaynakların emek, sermaye, arazi, malzeme, enerji, bilgi ve etken kullanımıdır “ şeklinde tanımlanır.
Yüksek verimlilik ise, aynı miktar kaynakla daha çok üretmek ya da aynı girdiyle daha çok çıktı elde etmektir. Bu ilişki, genellikle aşağıdaki şekilde ifade edilir.
Verimlilik = (Çıktı / Girdi)
Genel anlatımla verimlilik, kuruluşun aşağıdaki ölçütlere ne kadar yaklaşabildiğinin kapsamlı bir ölçüsüdür.
Amaçlar: Bunların gerçekleşme derecesi.
Etkenlik: Yararlı çıktı sağlamak için kaynakların ne ölçüde etkili kullanıldığı.
Etkililik: Gerçekleşmesi mümkün olana kıyasla gerçekleşen.
Karşılaştırılabilirlik: Verimlilik performansının zaman içinde gerçekleşme durumu.
PRODÜKTİVİTE
Prodüktivite Nedir? Bir işletmede değer taşıyacak şekilde, elde edilenlerin değerinin bunları elde etmek için harcananların birine ya da tümüne oranıdır.
Prodüktivite = (Elde edilenlerin değerleri / Harcananların değerleri)
Prodüktivite yi artırmak karlılığı da artırır.Genel olarak fabrikalarda aşağıdaki prodüktivite ler kullanılır.
- İşçilik Prodüktivite leri
- Malzeme Prodüktivite leri
1- İşçilik Prodüktivite leri
İşçilik Prodüktiviteleri genel olarak 3 gruba ayrılır. Bunlar;
- Direkt İşçilik
- Endirekt İşçilik
- Toplam İşçilik (Direkt + Endirekt)
2- Malzeme Prodüktivite leri
Çok malzeme harcanarak çok ürün üretilebilir, fakat bunun prodüktivite si her zaman iyi olmayabilir.
Malzeme Prodüktiviteleri de genel olarak 3 gruba ayrılır. Bunlar;
- Hammadde
- Yardımcı Maddeler (Örn. Kesme Sıvıları)
- İşletme Malzemeleri (Örn. Yağlama Yağları)
AMORTİSMAN
Amortisman Nedir? Amortisman, duran varlıkların, aşınma, yıpranma veya eskime payını ifade etmektedir. İşletmeler kullanmak üzere aldığı varlıkları normal şartlarda bir yıldan daha uzun sürelerde kullanırlar. Bu nedenle, maddi duran varlıkların ekonomik ömrü boyunca gider yazılması gerekir. Böyle yapılarak maddi duran varlık kullanıldığı muhasebe dönemlerine dağıtılarak gider yazılmış olur ve muhasebenin dönemsellik kavramı yerine getirilir.
Amortisman Ayırma Şartları:
- İşletmede bir yıldan fazla kullanılabilir olması
- Yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunması
- Değerleme gününde envantere dahil ve kullanıma hazır olması
- İktisadi kıymetin değerinin 770 TL’yi aşması
Amortisman, genel olarak iki sınıfa ayrılır. Bunlar;
- Fiziki Amortisman
- Fonksiyonel Amortisman
1- Fiziki Amortisman
Maddesel amortisman da denir. Sabit değerlerin kullanılmasından kaynaklanan kullanım sonucu yıpranma ve tabii yıpranmadır. Örneğin yeni alınan bir makine ilk yıllarda prodüktüf olarak çalışır. Fakat zamanla bozulmalar ve arızalar gerçekleşir. Dolayısıyla üretim düşer, tamir ve bakım masrafları artar. Görüleceği üzere Fiziki amortisman kullanılmanın ve zamanın bir fonksiyonudur.
2- Fonksiyonel Amortisman
İşlevsel Amortisman da denir. İşlevsel Amortisman Teknolojik eskime (demode olma) veya yetersizliğe bağlı olarak ortaya çıkar. Örneğin; bir makine artan istemi karşılayacak kapasiteye sahip değilse yetersiz duruma gelecektir. Burada makine yeni ve hala kullanılabilir durumdadır, fakat kullanılması ekonomik yönden verimli değildir.